Wat hebben Limburgse appelboeren, de microchiponderzoekers van Imec en Barbie gemeen? Allen vallen ze ten prooi aan politieke disruptie. Dat zegt expert geopolitiek en toekomstdenker Hans Diels. Je ziet en hoort ‘m aan het werk op de accountancystage van Work Smarter, het ondernemersevent van Teamleader op 6 juni in Gent.
Internationale politiek: kennis vroeger op caféniveau
Hans werkt voor Etion, het vroegere VKW, dat waardegericht ondernemen centraal zet. “Op m’n elfde knipte ik al krantenknipsels uit over de Golfoorlog”, zegt Hans. “Ik heb rond internationale politiek gewerkt bij het federaal parlement, de Amerikaanse ambassade, de Universiteit van Antwerpen en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Toen ik in 2014 bij Etion begon toonden bedrijven wel wat belangstelling voor internationale politiek, maar lag de kennis ervan nog eerder op caféniveau.” (lacht)
Daar wou Hans iets aan doen. “Ik gaf lezingen, maar de interesse bleef beperkt tot pakweg de supply chain managers. Gebeurtenissen als de Brexit, de verkiezing van Trump en de handelsoorlogen deden echter steeds meer mensen beseffen dat politieke disruptie iedereen kan treffen. In 2022 verscheen m’n eerste boek, ‘Het onzekerheidsvoordeel’, over hoe je als bedrijf scenarioplanning gebruikt om je strategie toekomstbestendiger te maken.”
Fruitboeren worden plots geopolitieke speelbal
Recent volgde Hans’ tweede boek: ‘Markt onder vuur – Hoe politieke conflicten de economie verstoren (en wat we eraan kunnen doen)’. Politieke risico’s, zegt Hans, beperkten zich vroeger tot een kransje ondernemingen. “Oliebedrijven, bedrijven met plantages, mijnbouwbedrijven in politiek instabiele landen.”
“Vandaag is elk bedrijf kwetsbaar. Na de eerste invasie van Oekraïne in 2014 werden de Belgische appel- en perenboeren hard getroffen. Een groot deel van hun productie ging naar Rusland, zonder te weten dat ze ooit een geopolitieke speelbal zouden worden in een conflict waar ons land niks mee te maken heeft.”
Multinationals zijn voorbereid, en jij?
Intussen gaat Hans niet enkel meer voor supply chain managers sprekers. “Ook de CEO’s, CFO’s, commercieel directeurs en HR-managers willen nu weten wat ik te vertellen heb. Ik vraag altijd wie al getroffen is geweest door geopolitieke gebeurtenissen, en dan heeft iedereen wel een verhaal.”
“Die impact zal de komende jaren alleen maar toenemen. Wie is daar klaar voor? De grote multinationals hebben procedures en mensen in stelling om te anticiperen op de geopolitiek. Maar bij kmo’s is dat nog heel ver weg.”
Hoe je je als ondernemer kan voorbereiden? “Eerst moet je zicht krijgen op het geo-economische netwerk van je bedrijf”, legt Hans uit. “In welke landen zitten je leveranciers, en hun leveranciers? Tussen welke landen moeten je producten of grondstoffen reizen?”
“Vroeger leek dat misschien irrelevant, maar vandaag worden grenzen weer barrières. Na je leveranciers doe je hetzelfde voor je klanten, en voor de manier waarop je producten naar je klanten gaan.”
“Vervolgens ga je na tussen welke landen mogelijk strubbelingen in het verschiet liggen. Conflicten die kunnen escaleren. Eens je de risico’s kent, probeer je die te verkleinen. Als je vandaag veel producten koopt uit Israël, moet je misschien gaan nadenken over alternatieven, mocht er een boycot komen van het land.”
“Je gaat dus zoeken naar kwetsbaarheden in je netwerk, en naar kostefficiënte alternatieven. Dat kan een grotere voorraad zijn, of een meer gediversifieerde bevoorradingsketen. Goed voorbereid zijn vermindert niet alleen de risico’s, maar biedt ook opportuniteiten. Als jij bij een conflict als enige nog kan leveren, heb je een enorm concurrentievoordeel.”
Goed voorbereid zijn vermindert niet alleen de risico’s, maar biedt ook opportuniteiten.
Eén vijs of verf maakt het verschil
“In de toeleveringscrisis lagen bedrijven plat door één onnozel vijsje dat niet geleverd kon worden. En na de kernramp van Fukushima waren sommige automerken niet meer verkrijgbaar in een bepaalde kleur, omdat de fabriek voor een chemisch element van metallic verf dicht was.”
“Probeer niet afhankelijk te zijn van één leverancier of afzetmarkt. Ik besef dat je niet altijd een oplossing zal vinden. Of je vindt er wel één, maar die blijkt te duur of is praktisch onhaalbaar.”
Bekend is dat de coronacrisis en andere factoren een jarenlange verstoring veroorzaakten van de productie en levering van microchips. Hans: “Dat is een competitieve en complexe sector waar centralisering serieuze schaalvoordelen oplevert. Het zou mooi zijn om de productie van microchips dichter bij huis te brengen, maar dat is weinig realistisch, zelfs met al het overheidsgeld dat in subsidies wordt gepompt.”
Vanuit de cijfers heb je zicht op de afhankelijkheden, de stromen binnen het bedrijf, de landen waarmee het zaken doet.
Taiwan heeft microchip-ecosysteem
“Taiwan beschikt over een volledig ecosysteem, waardoor microchips er het meest efficiënt kunnen worden gemaakt door één bedrijf op de plek waar alle toeleveranciers zitten, samen met geschoolde medewerkers en arbeiders. Als je dat ecosysteem naar de VS of Europa wil halen, kost dat vier keer zoveel. Dan heb je heel veel subsidies nodig, of krijg je zulke dure chips dat niemand die zal kopen.”
“Voor microchips zullen we dus afhankelijk blijven van andere landen voor bepaalde stukken. De productie in Taiwan, Japan voor de grondstoffen, Nederland voor de machines …”
In Vlaanderen, zegt Hans, zijn we bijzonder kwetsbaar voor geopolitieke disruptie. “We hebben een open exporteconomie, afhankelijk van de hele wereld. En in Vlaanderen zitten veel nichebedrijven die één specifiek product maken dat superbelangrijk is voor een proces, dat bijna nergens anders gemaakt wordt.”
Wie die knooppunten controleert, oefent invloed uit op de rest. Als je op die manier naar de wereld kijkt, krijg je beter zicht op wat er eventueel kan mislopen voor je bedrijf of dat van je klant.
Wereldleider met … hommels
“Neem Biobest uit de Kempen, wereldleider in biologische gewasbestuiving en bestrijding van ziektes. Dat doen ze onder meer met hommels die ze kweken. Misschien heb je er nog nooit van gehoord, het bedrijf komt zelden in de media. Zo zijn er nog veel. Zulke bedrijven kunnen alleen succesvol zijn in een extreem geglobaliseerde wereld.”
“Een ander, veel bekender voorbeeld is Imec, dat onderzoek doet naar microchips. Tot voor kort werkten ze evengoed samen met Chinese bedrijven als met Europese of Amerikaanse. Nu komt dat onder druk te staan: Imec mag niet meer zomaar samenwerken met China. Dát is de impact van internationale politiek.”
Extra pijnpunt is dat we in Vlaanderen met nog geen zeven miljoen mensen niet over een grote thuismarkt beschikken. “Als onze bedrijven niet meer voor de wereldmarkt zouden kunnen produceren, betekent dat een economische ramp”, zegt Hans. “Tegelijk hebben wij niet de financiële middelen of de budgettaire ruimte om net als Duitsland zwaar protectionistisch te gaan subsidiëren. Als kleine regio hebben we de rest van de wereld hard nodig voor onze welvaart.”
Geopolitiek leeft bij accountants
Welke rol de accountant in dit verhaal kan spelen? Hans: “Met de geopolitiek in het achterhoofd kun je je klanten bewust maken van de risico’s en opportuniteiten. Vanuit de cijfers heb je zicht op de afhankelijkheden, de stromen binnen het bedrijf, de landen waarmee het zaken doet. Steeds meer accountants schrijven zich in voor m’n geopolitieke kwartaalupdate. Het is een topic dat leeft.”
Hoewel zelfs een toekomstdenker geen glazen bol heeft, wijst Hans op enkele scharnierpunten met mogelijk grote impact. “De Amerikaanse presidentsverkiezingen eind dit jaar kunnen disruptief worden. Als Trump herverkozen wordt, verwacht ik een efficiënter en extremer beleid, met radicalere figuren rond zich en internationale onvoorspelbaarheid tot gevolg.”
“In China loopt de economische groei niet zoals de communistische partij het wil. Dat veroorzaakt uitdagingen, omdat er een impliciet sociaal contract bestaat tussen de bevolking en de overheid: jullie krijgen geen politieke rechten, maar we zorgen er in ruil wel voor dat iedereen het steeds beter krijgt.”
“Alleen, daarvoor moet de economie blijven groeien. Nu de groei afremt en het land autoritairder wordt, riskeer je meer wispelturige politieke beslissingen. Kijk naar het covid-beleid. Eerst bijzonder streng, tot er protest kwam en de politiek nerveus werd, en alles losliet. Met miljoenen doden tot gevolg.”
Recht van de sterkste
“De wereldhandel staat onder druk en verloopt almaar minder volgens strikte regels. Het recht van de sterkste, dat telt. Ik voorspel nog meer escalerende handelsconflicten die de Wereldhandelsorganisatie niet meer in de kiem zal kunnen smoren.”
Zo belanden we, zegt Hans, in een wereld die we niet gewoon zijn. “Velen van ons hebben de Koude Oorlog meegemaakt. Je had toen twee politiek-economische blokken en daarbinnen was er volop handel, maar de blokken deden amper zaken met elkaar. Het was een periode van geopolitieke conflicten, met weinig impact op de economie.”
“Na de val van de muur in de jaren 90 en in de beginjaren van 2000 werd er gevochten in Joegoslavië en Rwanda. Omdat die landen niet belangrijk waren voor de wereldeconomie, veroorzaakten die oorlogen echter geen economische ontwrichting.”
“We hebben een tijdlang weinig geopolitieke conflicten gekend omdat Rusland in interne chaos verkeerde en China rustig wou groeien. Maar wie gedacht had dat die landen zouden opschuiven naar een liberaal-democratisch model, zat ernaast. Ze zijn nooit van plan geweest om deel uit te maken van de westerse wereldorde.”
Wereld zonder grenzen is voorbij
“Nogal wat mensen schijnen te denken dat de verdeelde wereld van vandaag de uitzondering is. Ik vermoed veeleer dat de periode eind de jaren 90, begin 2000 een fijn intermezzo was, en dat de wereld waarin we vandaag leven die voor de komende decennia zal zijn. Een wereld zonder grenzen, waar je als bedrijf overal zaken kon doen: die bestaat niet meer.”
“En ja, je kunt dat jammer vinden, maar dat is nu eenmaal de realiteit. Het is zaak om voorbereid te zijn en ermee om te gaan.”
“Bekijk de wereld als een economisch netwerk met tal van knooppunten. Het Amerikaanse financiële systeem, China’s dominantie in grondstoffen, de technologieknooppunten … Wie die knooppunten controleert, oefent invloed uit op de rest. Als je op die manier naar de wereld kijkt, krijg je beter zicht op wat er eventueel kan mislopen voor je bedrijf of dat van je klant.”
Mis de keynote niet van Hans en andere inspirerende sprekers, schrijf je nu in voor Work Smarter 2024.
